Badania „wykrywaczem kłamstw” poza sprawami karnymi, wykonywane są w szeregu spraw prywatnych, biznesowych, a także w służbach specjalnych czy policji. Kogo i w jakich sytuacjach badania się wariografem?
Wariograf w instytucjach państwowych
Badania wariograficzne wykonuje się przede wszystkim podczas rekrutacji do pracy w większości służb specjalnych w Polsce. Test wariografem, popularnie zwanym wykrywaczem kłamstw, przejść muszą kandydaci na pracowników w:
- Policjii,
- Żandarmerii Wojskowej,
- Krajowej Administracji Skarbowej (dotyczy większości komórek organizacyjnych Służby Celno – Skarbowejii).
Oraz kandydaci na stanowiska, które wymagają szczególnych umiejętności lub predyspozycji (co w praktyce oznacza prawie wszystkie stanowiska) w:
- CBA (Centralne Biuro Antykorupcyjne),
- Straży Granicznejiii,
- ABW (Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego),
- AW (Agencja Wywiadu),
- SWW (Służba Wywiadu Wojskowego),
- SKW (Służba Kontrwywiadu Wojskowego).
Badania wariografem przeprowadzane w ramach rekrutacji do służby są przede wszystkim związane ze sprawdzeniem przydatności kandydata do służby oraz eliminacji tych kandydatów, którzy służyć nie powinni. Sprawdza się na przykład to, czy i w jakim zakresie miał on kontakt z narkotykami. Najważniejsze jest jednak sprawdzenie tego, czy kandydat nie skłamał, podając dane dotyczące swojej przeszłości w kwestionariuszu osobowym. Przyłapany nawet na drobnej nieścisłości kandydat może stracić szansę na pracę. Ważne jest bowiem to, by obejmujący służbę funkcjonariusz był prawdomówny, a zatajenie nawet drobnej rzeczy oznacza, że w przyszłości może kłamać w poważniejszych kwestiach.
Poza rekrutacją wariograf wykorzystywany jest też w badaniach skriningowych (kontrolnych) funkcjonariuszy oraz w sytuacjach, w których z różnych powodów potrzebne jest potwierdzenie lojalności funkcjonariuszy. Szacuje się, że ilość badań wariograficznych przeprowadzanych wewnętrznie przez te służby jest kilkukrotnie wyższy niż ilość badań wykonywanych w sprawach karnychiv.
Ponadto, badania wariograficzne wykonywane są w:
- Postępowaniach dyscyplinarnych prokuratorów,
- Badaniach osób udzielających pomocy w czynnościach operacyjno – rozpoznawczych służb policji i służb specjalnych.
Poza wymienionymi wyżej sytuacjami, badania wariograficzne wykorzystuje się oczywiście również w sprawach karnych (podejrzani, świadkowie, oskarżeni) zarówno na etapie przygotowawczym, jak i procesowym. Istnieją dwa powody przeprowadzania takiego badania:
- Ograniczenie kręgu osób podejrzanych,
- Ustalenie wartości dowodowej ujawnionych śladów (np. weryfikacja zeznań świadka).
W tych sytuacjach również zawsze konieczna jest zgoda osoby, która ma być poddana badaniu wariografem. Więcej na temat badania wariografem w polskim systemie prawnym znaleźć można w artykule: Czy badanie wariografem jest dowodem w sądzie.
Wariograf w biznesie
W prawie cywilnym oraz Kodeksie Pracy nie istnieją specjalne uregulowania dotyczące badań wariograficznych, a to oznacza, że skoro prawo takich badań nie zabrania, to można je wykonywać. Oczywiście nie oznacza to, że wariograf można wykorzystać dowolnie.
W badania wariografem dla firm bada się:
- Kandydatów do pracy (badania wstępne),
- Pracowników (badania kontrolne (skriningowe) oraz badania wykonywane w sytuacji wystąpienia określonych problemów – np. kradzieży pracowniczej, wypadku przy pracy).
W pierwszym przypadku celem badania jest weryfikacja umiejętności oraz lojalności i uczciwości kandydatów na pracowników, (więcej o badaniu wariografem kandydatów do pracy), w drugim weryfikacja lojalności i prawdomówności (więcej o kontrolnych badaniach pracowników).
W obu typach badań konieczna jest zgoda pracownika wyrażona na piśmie, pracodawca nie może zadawać pytań, które mogłyby naruszać godność pracownika, nie może również wyniku badania bądź odmowy jego przeprowadzenia wykorzystać jako powodu do zwolnienia pracownika.
Wariograf w sprawach prywatnych
Coraz częściej badania wariograficzne wykonuje się na zlecenie osób prywatnych. Najczęściej są to sprawy związane z konfliktami rodzinnymi lub sąsiedzkimi i dotyczą takich kwestii jak:
- Wierność małżeńska,
- Kradzieże rodzinne lub wśród bliskich znajomych, przyjaciół,
- Pomówienia i oskarżenia,
- Konieczność wyjaśnienia przebiegu zdarzeń (np. w konflikty między dziećmi w szkole, zmiana testamentu).
W sprawach prywatnych, rodzinnych ogromną zaletą wariografu jest to, że pozwala poznać prawdę bez sięgania po takie narzędzia jak interwencja policji i oficjalne śledztwo.
Badaniu poddawane są osoby, których prawdomówność poddawana jest w wątpliwość, ale coraz częściej po wariograf sięgają również osoby oskarżane o działania, których nie popełniły, które chcą oczyścić się z zarzutów (np. o zdradę, uzależnienie czy kradzież rodzinnych pieniędzy). Do nowych form wykorzystania badań wariograficznych przez klientów prywatnych należy badanie narzeczonych przed ślubem na okoliczność ukrywania faktów z przeszłości.
Źródła:
i Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 20 marca 2007 r. w sprawie trybu i warunków ustalania zdolności fizycznej i psychicznej policjantów do służby na określonych stanowiskach lub w określonych komórkach organizacyjnych jednostek Policji (Dz.U. z 2007 r.
nr 62 poz. 423)
ii Rozporządzenie Ministra Rozwoju i Finansów z dnia 10 kwietnia 2017 r. w sprawie przeprowadzania badania psychofizjologicznego, testu sprawności fizycznej oraz badania psychologicznego funkcjonariuszy Służby Celno-Skarbowej Dz.U. 2017 poz. 805
iii Ustawa z dnia 12 października 1990 r. o Straży Granicznej.
iv Gołaszewski „Postrzeganie badań poligraficznych w Polsce oraz ich użyteczność w służbach i innych obszarach działalności”, Przegląd Bezpieczeństwa Wewnętrznego 18/18