Centralna Agencja Wywiadowcza USA – wprowadzenie
Centralna Agencja Wywiadowcza Stanów Zjednoczonych (CIA – Central Intelligence Agency) powstała w 1947 roku; utworzył ją prezydent Truman jako rządową agencję wywiadowczą, której celami było: pozyskiwanie informacji o innych rządach, a także o korporacjach i pojedynczych osobach, interwencje w wewnętrzne sprawy wybranych państw oraz propaganda i wspieranie oddziałów paramilitarnych1.
Lista sukcesów i porażek CIA jest niezwykle długa, dlatego nazywana jest ona dumą i wstydem Stanów Zjednoczonych, jednak nie ulega wątpliwości, iż jej agenci dysponują unikalnymi narzędziami pracy, przydatnymi między innymi do walki z terroryzmem – sama agencja określana jest jako pierwsza linia obrona przez terrorystami. Wyjątkowe sytuacje często wymagają wyjątkowych rozwiązań – niektóre z nich nie przynoszą chluby CIA, jest ona skarżona o pogwałcenie międzynarodowej konwencji w sprawie zakazu tortur, a do jej specjalności należy przesłuchiwanie z użyciem następujących technik: rozbieraniem do naga, manipulacją dietą, pozbawianiem snu…prowadzeniem na smyczy2.
Trudno nie skrytykować takich metod, ale świadczą one także o tym, że agenci CIA zrobią niemal wszystko dla uzyskania efektu – warto więc zapoznać się z ich metodami demaskowania kłamstwa, przydatnymi w codziennych sytuacjach.
Przedłużanie odpowiedzi
W przypadku osób, które nie mają nadmiernej potrzeby rozbudowywania swoich wypowiedzi – a zazwyczaj tak bywa – należy zwrócić uwagę, na komplikowanie odpowiedzi na proste pytanie, które w zasadzie można by skwitować zwykłym „tak” lub „nie”. Zasada ta nie dotyczy tylko komplikowania, ale w ogóle zbytniego rozbudowywania odpowiedzi, przedłużania jej. Należy również zwracać uwagę na osoby, które doszukują się podtekstów, wykłócają się w nie-problematycznych sytuacjach, i ponownie zbyt długą tłumaczą, indagują3.
Przerywanie kontaktu wzrokowego
Generalnie unikanie kontaktu wzrokowego jest uznawane za oznakę nieszczerości, jednak w czasem ten sygnał został zdezawuowany jako silna oznaka kłamstwa. To, na co należy zwrócić uwagę, to nie tyle unikanie, ale przerywanie kontaktu wzrokowego na ułamek sekundy przed udzieleniem odpowiedzi: istnieje wtedy bardzo duże prawdopodobieństwo, iż taka osoba skłamie4. Do silnych oznak należą także: zamykanie i zakrywanie oczu podczas udzielania odpowiedzi.
Zakrywanie ust dłonią
W przypadku osób, które tego zwykle nie robią, i abstrahując od sytuacji, które tego wymagają, jest to silna oznaka kłamstwa5. Generalnie dotykanie twarzy jest oznaką konfabulowania.
Poruszanie stopą
Poruszanie stopą, kręcenie nią młynka jest silną oznaką kłamstwa, jeśli takie gesty towarzyszą udzielaniu odpowiedzi. Jeżeli rozmówca nagle zaczyna to robić, z chwilą, kiedy rozpoczął wypowiedź, oznacza to prawdopodobnie, że nie jest szczery6.
Sygnały werbalne
W przypadku sygnałów werbalnych prawdopodobieństwo kłamstwa rośnie w miarę kumulowania się rozpoznanych oznak; być może jedna z nich nie jest tożsama z kłamstwem, ale jeśli występuje ich więcej, można mieć niemal pewność co do tego, że rozmówca oszukuje; poza opisanym wyżej komplikowaniem odpowiedzi są to7:
– unikanie bezpośredniej odpowiedzi – odpowiedzi wymijające,
– odpowiedzi typu: „Ja nic nie zrobiłem”, „To nie ja”, „Ja tego nie zrobiłem”, w miejsce prostego „Nie”,
– prośba o powtórzenie pytania,
– atakowanie w stylu: „Dlaczego marnujesz mój czas”, kwestionowanie wartości pytającego,
– dostarczanie zbyt wielu informacji technicznych,
– zbytnie komplementowanie,
– wzywanie Boga na świadka, zaklinanie się na Boga.
Przesuwanie punktu zakotwiczenia
Punktem zakotwiczenia (anchor point) nazywamy miejsce, na którym opiera się ciało, które zatrzymuje ciało, przykładowo dla osoby siedzącej będą to zazwyczaj pośladki, dla osoby stojącej stopy. Osoba kłamiąca próbuje przesuwać owe punkty. Podczas przesłuchań CIA często umieszcza się daną osobę na ruchomym krześle, aby z lepszym skutkiem obserwować przemieszczanie punktu zakotwiczenia8.
Sprzeczne gesty – rozłączenia
Jeśli osoba kiwa twierdząco, odpowiadając „nie” lub potrząsa głową negatywnie, mówiąc „tak”, to jest rozłączenie, które może wskazywać na oszukańcze zachowanie9.
Pielęgnacja
Poprawianie krawata, prostowanie spódnicy itp. – tego typu gesty, szczególnie w połączeniu z innymi, wskazują na oszustwo. Dotyczy to także innych zachowań związanych z szeroko rozumianą pielęgnacją: sprzątanie terenu, zwracanie uwagi na drobne zaniedbania w tym względzie10.
Obserwacja reakcji
Kluczową kwestią jest pierwsze pięć sekund po zadaniu pytania – wtedy należy szczególnie bacznie obserwować sygnały kłamstwa; jeżeli osoba mająca udzielić odpowiedzi nie wykaże oznak oszustwa w ciągu pierwszych pięciu sekund po usłyszeniu pytania (lub jeszcze w trakcie zadawania pytania) – przy czym najlepszym pytaniem jest: „Czy chcesz mi jeszcze coś powiedzieć w sprawie…?” – dalsza obserwacja ma znaczenie marginalne. Kolejną z kardynalnych zasad jest wyłapanie co najmniej dwóch oznak kłamstwa – na podstawie jednej nie powinno się wysnuwać daleko idących wniosków11.
Z drugiej strony: rozpoznawanie oznak prawdomówności nie ma sensu. Najwięksi manipulanci celowo przyznają się do pewnych rzeczy, udają bardzo szczerych, uczynnych ludzi, ale jest to gra mająca na celu uprawdopodobnienie kłamstw, dlatego nawet wiele oznak szczerości nie stanowi podstawy do oceny prawdomówności rozmówcy.
Kwalifikatory wykluczające
Jeżeli na proste pytanie rozmówca odpowiada na temat, ale w sposób niejednoznaczny, koniecznie należy zadać kolejne pytanie. Przykładowo: pytanie brzmi: „Jak wyglądam, czy w tym wyglądam korzystnie?”, a odpowiedź: „Nie do końca”, należy uściślić wykluczony obszar znaczeń, wykluczyć niejasne implikacje.
Nieadekwatne reakcje
Należy zwracać uwagę na zachowania niekorespondujące z kontekstem sytuacji; przykładowo pada pytanie: „Czy zabiłeś swoją żonę?”, a przesłuchiwany uśmiecha się łagodnie i spokojnie odpowiada: „Nie. Nigdy nie mógłbym tego zrobić”. Nawet jeśli takiej reakcji nie towarzyszą żadne sygnały kłamstwa, to sam fakt uśmiechu (i konstrukcja odpowiedzi „Nigdy…) świadczy o tym, że mamy do czynienia z osobą kłamiącą lub niezrównoważoną.
Przekonywanie
Jest to bardzo silny indykator kłamstwa. Paradoksalnie często dotyczy osób uczciwych, z kręgosłupem moralnym, które jednorazowo dopuściły się czynu zabronionego. Taka osoba będzie na wszelkie sposoby wymienić pozytywy i argumenty świadczące na jej korzyść, w tym podkreślać, iż nie ma powodu do podejrzeń, bo przykładowo „Firma zawsze dbała o nią, więc czemu miałaby kraść”. Należy zwracać uwagę na niewielkie różnice w znaczeniu słów; w kontekście detekcji kłamstwa istnieje znacząca różnica pomiędzy: „Nie zrobiłam tego”, a „Nie mogłabym tego zrobić”.
Kwalifikatory percepcji
Ta grupa oznak polega na dodawaniu sformułowań typu: „szczerze mówiąc”, „żeby być uczciwym, powiem…”, a także wszelkich zabiegów mających ukierunkować uwagę słuchacza na swoje pozytywne przymioty.
Pauzy
Milczenie przed udzieleniem odpowiedzi na pytanie, które nie powinno sprawić żadnego problemu (nie wymagające wysiłku), jest silną oznaką kłamstwa.
Oddzielenie nerwowości od oznak kłamstwa
Sam fakt zdenerwowania nie jest oznaką kłamstwa i należy go oddzielić od wyżej wymienionych wskazówek. Sygnały zdenerwowania należy zignorować, nie świadczą one ani na plus, ani na minus. Należy wypatrywać oznak kłamstwa, nie wdając się w spekulacje dotyczące wzburzenia, chyba że dana osoba zacznie przejawiać agresję. Wtedy jest to silny sygnał.