Notoryczny kłamca w literaturze naukowej bywa określany jako mitoman. Wbrew pozorom, mitomania jest bardzo powszechnym zjawiskiem, które stale znajduje się pod lupą naukowców. Można ją spotkać w opracowaniach także pod nazwą patologicznego kłamstwa, pseudologii fantastycznej. Bez względu na stosowaną nazwę, te pojęcia nawiązują do niemalże permanentnego kłamania. Przedstawiamy, czym charakteryzuje się notoryczny kłamca, a także jakie te zachowanie wywołuje skutki, a także czy możliwe jest skuteczne leczenie mitomanii.
Mitomania – co to jest?
Mitomania jest jednym z zaburzeń osobowości, które charakteryzuje się ponadprzeciętną tendencją do tworzenia patologicznych kłamstw. Osoba zmagająca się z mitomanią wykazuje zdolność do fantazjowania na temat swojej osoby i życia. Stąd też, nawet na poczekaniu, tworzone są nieprawdziwe historie, które mogą odnosić się do kilku sfer życia jednocześnie: stan zdrowia, osiągnięcia, los bliskich. Zdarzają się przypadki, kiedy notoryczny kłamca tworzy wypowiedzi, w których dostrzegalne jest wyolbrzymianie nieposiadanych w rzeczywistości cech. Wówczas zaczyna traktować siebie jako bohatera jak i innym osobom zaczyna przedstawiać swoją osobę w ten sposób. Mitoman może także zmierzać w drugim kierunku i nakreślać się jako ofiarę.
Doskonałym przykładem jest sytuacja, kiedy mitoman po przebyciu zwykłego przeziębienia, rozpowiada otoczeniu, że dana jednostka chorobowa stanowiła poważne zagrożenie dla jego stanu zdrowia lub będzie posiada charakter przewlekły i wymaga skomplikowanego leczenia w przyszłości.
Pierwsze naukowe opracowanie mitomanii powstało w 1891 roku. Wówczas Anton Delbrück zbadał i opisał te zjawisko. Stąd też notoryczny kłamca może być określany jako osoba zmagająca się z zespołem Delbrücka.
Do dnia dzisiejszego nie przeprowadzono badań, które mogłyby wskazać jak często występuje mitomania w populacji. Z opublikowanych opracowań może wynikać, że patologiczne kłamstwo dotyka aż 1% społeczeństwa. Notoryczny kłamca może być osobą w każdym wieku, choć pierwsze objawy choroby dostrzegalne są już w okresie nastoletnim. Szacuje się, że zaczyna ona dotykać osób w okolicach 16 roku życia.
Różnice pomiędzy mitomanią a kłamaniem
Notoryczny kłamca w przeciwieństwie do osoby kłamiącej w sposób zwyczajny, posiada brak zamierzonego celu powielania nieprawdy. Z reguły kłamstwo jest powtarzane, aby osiągnąć jakiś określony rezultat, a w przypadku mitomana odbywa się to bez żadnego konkretnego zamysłu. Patologiczny kłamca kłamie bez żadnego powodu, wynika to wyłącznie z wewnętrznych pobudek, które są bliżej nie określone.
Historie powielane przez mitomana są bardzo przekonujące. W większości przypadków notoryczny kłamca sam żyje w przekonaniu o prawdziwości wypowiadanych słów, co u osób niezorientowanych w tej przypadłości początkowo jest traktowane jako zgodne z rzeczywistością, choć mają naprawdę mało punktów wspólnych.
Mitoman nie potrafi odróżnić prawdy od wypowiadanych kłamstw. Stąd też podczas wypowiedzi dostrzegane jest utożsamianie się z daną historią. Bez wątpienia, także on w to wierzy. W przypadku mitomanii nie dostrzegalne jest działanie o charakterze intencyjnym i nie ma na celu uzyskania jakichkolwiek namacalnych korzyści.
W wielu przypadkach rozpoznanie mitomanii nawet przez najbliższe otoczenie może trwać latami. Z kolei osoby, z których kontakt jest sporadyczny, rozpoznanie tej choroby może nawet nigdy nie nastąpić.
Jakie są objawy notorycznego kłamania?
W rzeczywistości rozpoznanie przypadłości notorycznego kłamania bywa naprawdę trudne i skomplikowane, także przez wykwalifikowanych psychologów. Postawienie diagnozy nierzadko naznaczone jest wieloma znakami zapytania jak i trudnościami. Specjaliści muszą posiadać na względzie fakt, że patologiczne kłamanie należy odróżnić od innych zaburzeń, które opierają się na przedstawieniu przez pacjentów treści, które nie znajdują odzwierciedlenia w rzeczywistości. Notoryczne kłamanie może być niesłusznie zdiagnozowane u osób zmagających się z zaburzeniami urojeniowymi lub też schizofrenią.
Nawet specjaliści posiadają trudność w określeniu, czy wypowiedź posiada znamiona patologicznego kłamstwa czy zwyczajnych urojeń. Z pewnością zasadnicza różnica opiera się na tym, że u osób posiadających urojenia w żaden sposób nie można wyperswadować niesłuszności wypowiedzi nawet za pomocą rozsądnych argumentów. Z kolei notoryczny kłamca, choć bywa nieświadomy powtarzanych kłamstw, przyparty do muru przyznaje się do tego, że przedstawiał nieprawdę.
Do zdiagnozowania mitomanii kluczowe jest dostrzeżenie poniższych objawów:
- przedstawianie fałszywych historii, które posiadają możliwość wydarzenia się w rzeczywistości. Mogą się one odnosić zarówno do samego mitomana jak i osób z otoczenia osoby chorej.
- dochodzi do nadmiernego, wręcz fantazyjnego, ubarwiania przedstawionych zdarzeń, które naprawdę się odbyły. Dostrzegalne jest, że notoryczny kłamca stawia siebie w centrum zdarzeń i swoją osobę opisuje wyłącznie za pomocą superlatyw. Uwaga słuchaczy skupia się wyłącznie na działaniu oratora.
- Udział mitomana w poszczególnych sytuacjach jest nadmiernie wyolbrzymiany, co może dotyczyć różnych sfer życia – zawodowego, społecznego, koleżeńskiego. Część może zdecydowanie rozmijać się z prawdą, ponieważ wówczas może przedstawić się jako osobę, która pozostaje niemożliwa do zastąpienia.
- Brak zdolności zróżnicowania prawdy od fałszu, ponieważ mitomanii kłamią bez żadnego celu i to odbywa się w sposób pełni nieświadomy.
- Mitoman opiera się próbom podjęcia rozmów, które dążą do przedstawienia realnego przebiegu wydarzeń, które demaskuje przedstawione kłamstwa.
- Notoryczny kłamca w swoich wypowiedziach decyduje się na ignorowanie dokonań jak i celowe zmniejszanie udziału innych osób w opowiadanych historiach, ponieważ w ten sposób można przerysować swoją partycypację.
Jak wygląda życie mitomana?
Choć mitomani przedstawiają swoje życie w sposób całkowicie odrealniony, to z pewnością ich rzeczywistość nie należy do najprostszych. Choć zdarza się, że nawet przez wiele lat, otoczenie nie potrafi rozpoznać przedstawionych kłamstwa, to w końcu prawda zaczyna na wierzch wypływać, tak jak przysłowiowa oliwa. Nierzadko dochodzi do sytuacji, kiedy życie mitomana ulega całkowitemu rozpadowi. Często jest to również przyczyna rozwodu, kiedy okazuje, że związek budowany jest na wieloletnich kłamstwach. Równolegle notoryczny kłamca z powodu swojej choroby może stracić pracę, nawet pomimo posiadanych kompetencji w danym zawodzie.
W przypadku mitomanii z pewnością dostrzegalna jest większa ilość sytuacji, gdzie stanowi ona powód do dalszych zawirowań w życiu i to bardzo poważnych. Przedstawione zasługi ulegają zatarciu wraz z czasem, dlatego przynoszą wyłącznie chwilową korzyść. Najgorszy pozostaje niesmak po zdemaskowaniu kłamstw.
Należy pamiętać, że mitomania stanowi podstawę upośledzenia rozwoju psychospołecznego danej osoby. Uniemożliwia rozkwit posiadanego potencjału. U wielu osób w dłuższej perspektywie dochodzi do komplikowania posiadanych relacji społecznych, co przekłada się na utracenie potencjalnych gratyfikacji społecznych, które rzutują na sposób dalszego rozwoju. Mitoman w ramach samooszukiwania zaczyna tracić kontakt z własną tożsamością. Nawarstwienie opowiadanych kłamstw przekłada się na zagubienie w stworzonej rzeczywistości przez samą zainteresowaną osobę. Upośledzona jest zdolność rozpoznawania tego, co miało miejsce w rzeczywistości a tym, co zostało wytworzone wyłącznie przez fantazję. Powielane kłamstwo jest czynnikiem, które zaczyna izolować daną osobę od środowiska społecznego do którego przynależy.
Jakie są przyczyny notorycznego kłamania?
Mitomania została zdiagnozowana i opisana w literaturze przeszło 130 lat temu, jednak przedstawiony upływ czasu nie jest wystarczający do jasnego wyodrębnienia przyczyn tego zaburzenia. Wśród naukowców z tej branży pojawiają się spory, o to czy mitomania jest chorobą psychiczną, zaburzeniem osobowości, czy też stanowi jeden z określonych typów osobowości.
Specjalistom udało się wykazać związek pomiędzy mitomanią, a równoległym występowaniem innych chorób o podłożu psychicznych lub zaburzeń. Najczęściej mitomanią są dotknięte osoby, które zmagają się ze schizofrenią, osobnością graniczną (tzw. borderline), narcyzmem, a także wykazują skłonności psychopatyczne. Jednak nie udało się ustalić, czy jest to koincydencja, czy stanowi to zależność przyczynowo-skutkową. Osoby badane przez specjalistów pod kątem mitomanii, bardzo często poddawane są testowi na psychopatę.
Pierwsze objawy mitomanii dostrzegalne są już w okresie nastoletnim, czyli w momencie dojrzewania. Stąd też zdaniem naukowców, notoryczne kłamanie uzależnione jest od warunków, których dziecko musi dorastać. Udało się dostrzec czynniki, które u młodych ludzi zwiększają prawdopodobieństwo rozwoju mitomanii. W tej grupie znajduje się:
- występowanie uzależnienia od alkoholu lub narkotyków u rodziców,
- doszło do utraty jednego z rodziców, przyczyna pozostaje bez znaczenia – może to być śmierć lub rozwód.
- dziecko doświadczało przemocy, mogła ona pochodzić od rodziców lub też z najbliższego otoczenia. Jej charakter nie posiada znaczenia, może być to nawet przemoc ekonomiczna, a niekoniecznie tylko fizyczna lub słowna.
- doświadczenie molestowania seksualnego,
- dorastanie w patologicznej biedzie, która uniemożliwiała życie na poziomie rówieśników.
Powyższe czynniki stanowią realne uzasadnienie, kiedy mitoman decyduje się na powielanie nieprawdziwych sytuacji. Te fantazyjne opowieści przedstawia rzeczywistość w jasnych barwach, a sam mitoman jest osobą, która wiedzie godne pozazdroszczenia życie i nie brakuje w nim miłości, szacunku i podziwu ze strony najbliższych osób jak i od otoczenia. Co więcej, tryb życia jest lekki, pozbawiony zmartwień i problemów dotykających przeciętnego człowieka.
Naukowcy próbują także powiązać mitomanię z zaburzeniami neurologicznymi. Z dużym prawdopodobieństwem w przeszłości musiały doświadczyć chorób lub urazów, które odnosiły się do funkcjonowania układu nerwowego. Choć nie zdarza się tak w każdym przypadku, to jednak u części osób można dostrzec takiego przeszłe zdarzenie, które mogło wpłynąć na to, co dana osoba mówi.
Określenie przyczyny mitomanii z pewnością będzie stanowiło wyzwanie zarówno dla osób zajmujących się zawodowo zdrowiem psychicznym ludzi jak i lekarzy neurologów. Wykonywanie większych statystyk jest utrudnione ze względu na to ile osób przez całe życie nawet nie spróbuje właściwego zdiagnozowania swojej osoby, ponieważ taki styl życia bywa po prostu wygodny a przyznanie się przed sobą do kłamstwa jest zbyt niewygodne, a jednocześnie dana osoba zaczyna bardzo dobrze odnajdywać się w powielanych przed siebie kłamstwach i stworzonej fikcyjnej rzeczywistości. Brak współpracy ze specjalistą w konsekwencji wiąże się z nieodkryciem dawno wypartych faktów z przeszłości.
Podsumowując, najczęstszą przyczyną patologicznego kłamania jest możliwość rekompensowania ewentualnych korzyści emocjonalnych, które powiązane ze stworzeniem fikcyjnych ról i wykonywanych zadań społecznych. Wytworzona rzeczywistość stwarza poczucie odniesienia sukcesu, a także pozwala odczuć aprobatę i podziw ze strony najbliższego otoczenia. Reakcja społeczeństwa bezpośrednio rzutuje na posiadaną samoocenę. Zaczyna czuć się wyjątkowo i uważa, że inne osoby postrzegają go jako atrakcyjną i oryginalną. Pozwala to na zaakceptowanie i podtrzymanie stworzonych relacji społecznych. Z czasem jednak są one weryfikowane przez rzeczywistość i ulegają rozpadowi.
Rozpoznanie przyczyny notorycznego kłamania każdorazowo odbywa się w sposób indywidualne. Kluczowe jest dotarcie do sytuacji lub emocji, która mogła rzutować na ten późniejszy sposób życia. Stąd też nieoceniona jest rola doświadczonego specjalisty, który potrafi odkryć najbardziej skrywane i wyparte przeżycia. Bez rozpoznania często przeprowadzona terapia może zakończyć się fiaskiem i nie przyniesie żadnego z oczekiwanych rezultatów, a posiadana w rzeczywistości osobowość nadal będzie poddawana autodestrukcji.
Jak przebiega diagnozowanie i leczenie mitomanii? Czy można wyleczyć kogoś z notorycznego kłamania?
W pierwszej kolejności należy zauważyć, że postawienie właściwej diagnozy jest bardzo trudnym i skomplikowanym wyzwaniem stawianym specjalistom. Zanim określą, że dana osoba zmaga się z mitomanią konieczne jest wykluczenie całego szeregu innych chorób, m.in. zaburzeń urojeniowych czy też schizofrenii. Z pewnością o wiele wcześniej mogą dostrzec patologiczne kłamstwa osoby, które znajdują się w otoczeniu danego mitomana. Z czasem większość kłamstw jest weryfikowanych przez rzeczywistość, dlatego najbliżsi zaczynają dostrzegać pojawiające się nieścisłości w wypowiedziach. Wraz z upływem czasu mogą one potęgować trudności w różnych sferach życia, zarówno w prywatnych sprawach jak i zawodowych czy społecznych. Niemalże nikt nie lubi być okłamywany, dlatego dochodzi do rozpadu związków, przyjaźni czy też utraty pracy. Najbardziej kłopotliwa jest kwestia, że mitoman wypowiadane kłamstwa traktuje jako prawdziwe. Stąd też pozostaje w nieświadomości posiadania jakiegokolwiek zaburzenia. Nawet konfrontacja z osobami znającymi prawdziwy przebieg wydarzeń nie przynosi oczekiwanych efektów, ponieważ nie przyjmuje do wiadomości, że stworzona rzeczywistość, w której się doskonale odnajduje nie ma nic wspólnego z prawdą.
Osoby zmagające się z mitomanią nie mogą skorzystać z leczenia farmakologicznego. Naukowcy nie opracowali żadnego lekarstwa, które zapobiegałoby mówieniu nieprawdy. Jedynym znanym sposobem leczenia jest psychoterapia, która jest przeprowadzone przez osobę z bogatym doświadczeniem. Podczas próby leczenia konieczne jest uświadomienie mitomana o przedstawianych otoczeniu kłamstwach. Musi dopuścić do siebie świadomość, że żyje w kłamstwie. Równolegle mitoman powinien przekonać się do słuszności przeprowadzenia psychoterapii. Przeprowadzana jest terapia poznawczo-behawioralna, która umożliwia dokładne określenie przyczyny zaburzeń w posiadanej przeszłości. Rozpatruje się dawne emocje i traumy. Właściwie przeprowadzona terapia pozwala na skontrolowanie posiadanych skłonności do mitomanii i nauka ich kontrolowania.
Podsumowanie
Notoryczny kłamca to bez wątpienia przypadłość, która w dłuższej perspektywie czasu nie przynosi żadnych oczekiwanych rezultatów. Choć bywa chwilowym sposobem na życie, umożliwiającym stworzenie wygodnych warunków, a tym samym zatarcie niewygodnych faktów, to sprawia, że tracona jest własna osobowość i doświadczenia. Co gorsza, mitomania jest jedną z przyczyn rozpadu relacji międzyludzkich, które budowane na kłamstwie posiadają bardzo słabe fundamenty. Wśród otoczenia osoba powielająca kłamstwa na swój temat często jest obiektem drwin, ponieważ występuje zbyt mała świadomość skąd się wywodzi i na czym polega patologiczne kłamanie. Bez wątpienia, warto taką osobę pokierować do specjalistów, którzy pomogą na nowo okryć prawdziwy przebieg zdarzeń, a także pozwolą na naukę kontrolowania wypowiadanych kłamstw.