Wariograf, znany powszechnie jako wykrywacz kłamstw, jest urządzeniem, które od blisko dwóch wieków pomaga w sprawdzaniu prawdomówności przesłuchiwanych, poprzez badanie ich reakcji na zadawane w trakcie badania pytania. Pierwsze urządzenia umożliwiające badanie reakcji organizmu powstało już pod koniec XVIII wieku, a pierwszy wariograf na początku XIX wieku. Swój obecny wygląd wariograf zawdzięcza wieloletnim udoskonaleniom wprowadzanym przez kilku znamienitych naukowców z całego świata.
Kalendarium kolejnych etapów powstawania wariografu
Aby poznać wszystkich twórców wariografu warto najpierw zapoznać się z kolejnymi etapami powstawania urządzenia, które funkcjonuje w obecnej formie pod nazwą poligrafu i jest wykorzystywane do przeprowadzania badań nad prawdomównością.
- 1878 rok – pierwsze próby obserwacji i pomiarów, które zapoczątkowały późniejsze wykrywanie kłamców, Angelo Mosso tworzy urządzenie badające przepływ krwi u pacjenta podczas badania – pletyzmograf.
- 1896 rok – powstaje urządzenie do pomiaru ciśnienia krwi i tętna – sfigmomanometr, które stworzył Scipione Riva-Rocci, po raz pierwszy podczas przesłuchania stosuje je Cesare Lombroso.
- 1904 rok – Joseph Erlanger opracowuje mechanizm rejestrujący wyniki badania sfigmomanometrem.
- 1906 rok – skonstruowanie urządzenia rejestrujące ciśnienie krwi i tętno zwanego elektrokardiografem oraz pierwszego atramentowego poligrafu przez Jamesa MacKenziego.
- 1914 rok – ustalenie związku między strachem a ilością powietrza wdychanego i wydychanego u osoby oskarżanej o kłamstwo przez Vittorio Benussiego.
- 1917 rok – po raz pierwszy zostaje zastosowana metoda mierzenia ciśnienia połączona z badaniem oddechu podczas przesłuchań przeprowadzanych przed Williama Marstona.
- 1921 rok – zmodyfikowanie sdigmomanometru i pierwsze zastosowanie udoskonalonego urządzenia przez Augusta Vollmera i nazwanie sprzętu emotografem, czyli urządzeniem badającym emocje.
- 1923 rok – Aleksander Łuria obserwuje silne drżenie dłoni u osób pod wpływem silnych emocji, a John Augustus Larson konstruuje pierwszy przenośny wariograf, wykorzystując działanie pneumografu badającego oddech i kimografu rejestrującego skurcze mięśni i wykorzystuje go podczas przesłuchań w sprawach kryminalnych.
- 1925 rok – urządzenie zostaje ulepszone i opatentowane przez Leonard Keelera.
- 1926 rok – Keeler ponownie ulepsza swoje urządzenie, powstaje urządzenie zwane psychografem, które na podstawie ciśnienia krwi, pulsu i oddechu badanego oraz zaznaczenia momentu zadania pytania tworzy wykres reakcji organizmu.
- 1933 rok – do badań nad poligrafem dołącza Fred E. Inbau, późniejszy propagator poligrafii, a urządzenie zostaje wzbogacone w mechanizm badający reakcje fizjologiczne skóry, np. pocenie.
- 1935 rok – rozpoczyna się produkcja wariografu przez amerykańskie zakłady Stoelting
- 1940 rok – John E. Reid udoskonala technikę pytań kontrolnych, zadawanych podczas badania wariografem.
- 1950 rok – pierwszy wariograf pojawia się w Polsce za sprawą Pawła Horoszowskiego, który sprowadza go ze Stanów Zjednoczonych podczas swojego amerykańskiego stażu.
- 1972 rok – produkcję poligrafów rozpoczyna amerykańska fabryka Lafayette.
- 1991 rok – powstaje pierwszy komputerowy wariograf.
Pomysłodawcy, twórcy i popularyzatorzy badań wariografem
Angelo Mosso (1846 – 1910)
Urodzony 30 maja 1946 roku w Turynie wybitny, włoski fizjolog zajmujący się badaniem emocji i lęków, wynalazca techniki neuroobrazowania funkcji mózgu. W 1875 roku ukończył studia doktoranckie na Uniwersytecie w Turynie, a w 1875 roku został mianowany profesorem farmakologii. Kilka lat później został odznaczony przez Accademia de Lincei Nagrodą Królewską za pracę nad krążeniem krwi w mózgu. W wieku 33 lat został kierownikiem katedry fizjologii w tym samym turyńskim uniwersytecie, gdzie wyszkolił niezliczoną liczbę znanych fizjologów i opracował urządzenie przekształcające pulsacje kory mózgu w fale pletyzmograficzne. Na ich podstawie można określić zwiększony przepływ krwi do mózgu i wzrost jego aktywności mający związek z aktywnością myślową. Stworzona przez niego technika pomiaru została nazwana metodą Mosso. Od 1897 roku był członkiem Królewskiej Szwedzkiej Akademii Nauk. Zmarł 24 listopada 1910 roku w swoim rodzinnym Turynie.
Scipione Riva-Rocci (1863-1937)
Lekarz pediatra, który urodził się 7 sierpnia 1863 roku w Almese we Włoszech. W 1888 roku ukończył studia medyczne na Uniwersytecie w Turynie jako lekarz chirurg i przez 10 kolejnych lat pełnił funkcję asystenta w jednej z turyńskich przychodni. W międzyczasie ukończył kolejne studia na kierunkach patologii i pediatrii. W 1896 roku stworzył aparat służący do pomiaru ciśnienia tętniczego krwi. Od 1900 do 1928 roku kierował jednym z włoskich szpitali, a od 1908 do 1916 roku wykładał na Uniwersytecie w Pawii jako profesor pedriatrii. W 1928 roku przeszedł na emeryturę z powodu choroby neorologicznej, a 9 lat póżniej zmarł – 15 marca 1937 roku w Rapallo.
Cesare Lombrosso (1835-1909)
(Pełne nazwisko Ezechia Marco Lombroso) Włoski psychiatra i kryminolog, urodzony 6 listopada 1845 roku w Weronie w jednej z zamożnych, żydowskich rodzin. Studia rozpoczął w wieku 18 lat, studiował medycynę na Uniwersytetach w Pawii, Turynie, WIedniu i Genui, gdzie w 1859 roku otrzymał dyplom chirurga. Rok wcześniej rozpoczął praktykę lekarską, prowadząc w tym samym czasie badania nad pelagrą i kretynizmem. Na krótki czas zaciągnął się do wojska, w którym służył pod dowództwem Garibaldiego. W wojsku spędził na stanowisku lekarza kilka lat, a po odejściu rozpoczął pracę jako psychiatra i opublikował wiele prac na temat chorób psychicznych. Od 1871 roku pracował w jednym z zakładów dla obłąkanych, a 5 lat później zatrudniono go na stanowisku asystenta w zakładzie medycyny sądowej na Uniwersytecie w Turynie. W 1896 został profesorem psychiatrii ogólnej i klinicznej, a 10 lat później również profesorem antropologii kryminalnej. W 1908 roku otrzymał propozycję pracy jako wykładowca na Uniwersytecie Northwestern, której nie przyjął, zmarł rok później -19 października 1909 roku, w Turynie. Lombrosso zasłynął ze stworzenia klasyfikacji przestępców, na podstawie badań antropometrycznych poszczególnych cech występujących u zbrodniarzy, których spotykał i przesłuchiwał podczas swoje pracy. Przez ponad 50 lat napisał blisko 30 dzieł poświęconych tematyce psychologii i psychiatrii, grafologii, antropologii oraz neurologii.
Joseph Erlanger (1894-1965)
Wielokrotnie nagradzany, amerykański naukowiec i fizjolog, urodzony 5 stycznia1874 roku w San Francisco. Studiował chemię na Uniwersytecie Kalifornijskim oraz medycynę na Uniwersytecie Johna Hopkinsa w Baltimore, gdzie uzyskał tytuł doktora nauk medycznych. Przez rok odbywał praktyki w tamtejszym szpitalu, po czym został mianowany asystentem na wydziale fizjologii. W 1904 roku skonstruował urządzenie do pomiaru ciśnienia krwi i pulsu, a dwa lata później przeniósł się na Uniwersytet w Wisconsin, gdzie został profesorem na wydziale medycyny. W 1910 roku został również profesorem Wyższej Szkoły Medycznej przy Uniwersytecie Waszyngtońskim. Na początku lat dwudziestych Erlanger zaczął interesować się neurofizjologią i badaniem wpływu ciśnienia i tętna u człowieka, prowadził też badania nad elektrostymulacją i elektrofizjologią nerwów. Od 1922 roku współpracował z Herbertem S. Gasserem nad badaniem potencjałów czynnościowych nerwów, a w 1944 współpraca została nagrodzona Nagrodą Nobla w dziedzinie medycyny i fizjologii, za opracowanie fizjologii i odkrycie zróżnicowania funkcji poszczególnych włókien nerwowych. Erlanger opublikował wiele prac naukowych na temat neurofizjologii człowieka, był też redaktorem jednego z amerykańskich dzienników medycznych – The Journal of Experimental Medicine. Zmarł 11 maja 1963 roku w Nowym Jorku.
James MacKenzie (1853-1925)
Szkocki kardiolog urodzony 12 kwietnia 1853 roku w Scone. Zasłynął z pionierskich badań nad zaburzeniami rytmu serca i jako pierwszy dokonał zapisu pulsu tętnic i żył w celu oceny stanu serca pacjentów. W 1882 roku ukończył Uniwersytet w Edynburgu ze stopniem doktora. Przez ponad 25 lat praktykował medycynę na stanowisku lekarza w szpitalu Victorii w Burnley. W wieku 54 lat przeniósł się do Londynu, gdzie w 1902 roku wydał swoje dzieło zatytułowane „The Study of the Pulse”, w którym opisywał także działanie wariografu. Był członkiem brytyjskiego towarzystwa naukowego The Royal Society of London for Improving Natural Knowledge. W 1908 roku wydał kolejną publikację, tym razem na temat chorób serca i układu krążenia. Podczas I Wojny Światowej pełnił funkcję konsultanta wojskowego, a w 1915 został wyróżniony tytułem lorda. Zmarł 26 stycznia 1925 roku w Londynie.
Vittorio Benussi (1878-1927)
Naukowiec o austriacko-włoskich korzeniach, urodził się 17 stycznia 1878 roku w Trieście. Zasłynął swoimi badaniami nad percepcją wzrokową, prowadzonymi na Uniwersytecie w Graz, dzięki którym przedstawił później 23 nowe założenia, które sam odkrył. Pod koniec I Wojny Światowej wrócił do Włoch, gdzie zajął się wprowadzaniem psychologii eksperymentalnej na Uniwersytecie w Padwie, gdzie był wykładowcą, a w 1919 roku założył własną Szkołę Psychologii. W 1922 roku został profesorem na wydziale nauk humanistycznych i filozofii. Zmarł w wieku 49 lat, 24 października 1927 roku, popełniając samobójstwo, ale pozostawiając po sobie spuściznę w postaci wielu opublikowanych projektów badawczych dotyczących między innymi nieświadomych zjawisk psychicznych, hipnozy i złudzeń optycznych. Był jednym z prekursorów badań wariograficznych – opracował jedne z pierwszych testów, wykorzystywane podczas badań wykrywaczem kłamstw.
William Marston (1893-1947)
Amerykański naukowiec, prawnik i psycholog, twórca pierwszego wykrywacza kłamstw, urodzony 9 maja 1893 roku w Cliftondale. Odkrył związek pomiędzy kłamstwem a wzrostem ciśnienia krwi. Swoją maszynę poligraficzną skonstruował już w 1915 roku, by po dwóch latach opublikować badania na temat jej działania. W 1918 roku ukończył prawo, a w 1921 został doktorem psychologii na Uniwersytecie w Harvardzie. Był wykładowcą uniwersyteckim i konstruktorem pierwszej wersji wariografu, do którego wykorzystywania bezskutecznie próbował przekonywać przez kilka lat sądy. Przez wiele lat pracował jako psycholog, wykorzystując podczas terapii stworzony przez siebie wariograf. Wydał dwie książki – w 1928 i 1931 roku, na temat ludzkiego zachowania i świadomości, które pomogły w późniejszym stworzeniu testów do badań wariografem. Zmarł 2 maja 1947 roku w wyniku choroby nowotworowej.
August Vollmer (1876-1955)
Urodził się 7 marca 1876 roku w Nowym Orleanie. Ukończył jedynie szkołę podstawową, był wolontariuszem w straży pożarnej, a w 1904 roku stał się lokalnym bohaterem, zapobiegając katastrofie kolejowej. Rok później został wybrany na marszałka miasta, a w 1909 roku objął posadę szefa policji w Berkeley w Kaliforni i stał się czołową postacią wymiaru sprawiedliwości w sprawach karnych. Podczas pracy w policji wykorzystywał wynalazek, jakim był wariograf i nieco go udoskonalił. Dzięki wielu latom nauki na własną rękę i kontaktom z naukowcami, od 1928 do 1947 roku wykładał na Uniwersytecie w Chicago jako profesor. Napisał jedną książkę i uczestniczył w wydaniu dwóch kolejnych, publikowała też artykuły w magazynach o tematyce policyjnej. Był cenionym policjantem i nauczycielem oraz prekursorem wielu działań współczesnej policji. Zmarł 4 października w Berkeley, gdzie spędził większość swojego życia.
John Augustus Larson (1892-1965)
Urodzony 11 grudnia 1892 roku w kanadyjskim Shelburne amerykański psycholog. Studiował biologię na Uniwersytecie Bostońskim, ale interesował się też naukami sądowymi, więc rozpoczął naukę na Uniwersytecie Kalifornijskim, gdzie był jednym ze studentów Augusta Villmera, tam ukończył studia uzyskując doktorat. Później został oficerem policji w Berkeley. Był pierwszym amerykańskim funkcjonariuszem policji z tytułem doktora oraz twórcą testów wariograficznych, a skonstruowany przez siebie wariograf wykorzystywał regularnie podczas pracy przy śledztwach kryminalnych. Pracował też jako psychiatra sądowy. Zmarł 1 października 1965 roku, w wieku 72 lat.
Aleksander Łuria (1902-1977)
Urodzony 16 lipca 1902 roku w Kazaniu, rosyjski naukowiec i psycholog, twórca neuropsychoogii. Zajmował się badaniem związków pomiędzy układem nerwowym a zachowaniem człowieka oraz wpływu mowy na zachowania. Studia na Uniwersytecie Kazańskim rozpoczął w wieku 16 lat i ukończył po 3 latach nauki. Doktorat z psychologii zdobył w 1921 roku w Moskiewskim Instytucie Medycznym. Jest uznawany za jednego z najwybitniejszych neuropsychologów, zasłużonych także w rozwoju badań wariograficznych. Jego odkrycia w dziedzinie pracy mózgu zainteresowały wielu badaczy. Podczas II Wojny Światowej przebywał w Kisegach w szpitalu wojskowym, gdzie mógł obserwować zachowanie żołnierzy po urazach mózgu. Po wojnie skupił się na badaniach dzieci z niepełnosprawnością umysłową. Jego najważniejsze dzieła to publikacje naukowe takie jak „The Working Brain” z 1973 roku i „Podstawy neuropsychologii” z 1976 roku oraz powieści psychologiczne pt. „Świat utracony i odzyskany” z 1984 roku i „O pamięci, która nie miała granic” wydana w 1970 roku. Od 1945 roku był profesorem na Uniwersytecie Moskiewskim, od 1947 roku członkiem Akademii Nauk Pedagogicznych a od 1968 również członkiem Narodowej Akadamii Nauk w Waszyngtonie. Zmarł na atak serca w 14 sierpnia 1977 roku w Moskwie.
Leonard Keeler (1903-1949)
Urodził się w Berkeley w Kaliforni 30 października 1903 roku. Ukończył liceum w Berkeley i od 1923 roku studiował na Uniwersytecie Kalifornijskim najpierw w Berkeley, później w Los Angeles. Przez długi czas pracował w policji u boku Johna Larssona. Zainspirowany maszyną Larssona i zmianom kapitana policji Clarenca D. Lee, wprowadzającym ulepszenie wariografu w postaci papierowej taśmy, na której zaznaczano moment zadania pytania badanemu, stworzył nowoczesną wersję wariografu, z markerami, które zapisywały przebieg całego badania. Pierwszy raz użył swojego wariografu w 1935 roku. Przyczynił się do popularyzacji poligrafii w śledztwach kryminalnych. Od 1930 roku pracował w Naukowym Laboratorium Wykrywania Przestępczości na Uniwersytecie w Northwestern, a w 1938 roku otworzył pierwszą szkołę poligraficzną, nazwaną Keeler Instutute. Zmarł 20 sierpnia 1949 roku w Sturgeon Bay w Kaliforni.
Fred E. Inbau (1909-1988)
Urodził się 27 marca 1909 roku w Nowym Orleanie. Studiował na Uniwersytecie Tulane oraz Northwestern. Był profesorem prawa na Uniwersytecie w Northwestern, członkiem a później dyrektorem laboratorium wykrywania przestępczości, pomagał też w Departamencie Policji w Chicago oraz pracował jako prawnik i prokurator. Opublikował ponad 50 artykułów i 18 książek głównie na temat wykrywania przestępstw i fałszerstw, identyfikacji dowodów i testów wariograficznych. W 1966 roku założył The Americans for Effective Law Enforcement. Zmarł 25 maja 1988 roku.
John E. Reid (1910-1982)
Amerykański prawnik, kolejna osoba która udoskonaliła działanie wariografu. W 1945 roku opracował urządzenie do badania aktywności mięśniowe, a niedługo potem opracował technikę zadawania pytań podczas badania wariografem, które były istną rewolucją w dotychczasowych badaniach. Stworzył pytania kontrolne do badania wariografem, które podzielił na istotne i nieistotne/krytyczne i kontrolne (zakładał, że kłamca, odpowiadając na pytanie krytyczne, zareaguje silniej, niż odpowiadając na pytanie kontrolne), oraz wprowadził dodatkowo pytanie nazwane „suprise control”, które miało pomóc w badaniu osób słabo reagujących na dwa poprzednie typy pytań.
Paweł Horoszowski (1908-1986)
Popularyzator badań wariografem w Polsce, to dzięki niemu w kraju pojawił się pierwszy wariograf. Urodził się w Kammerhoff w Austrii 26 października 1908 roku. Prawnik, psycholog i specjalista w dziedzinie kryminalistyki. W 1928 roku rozpoczął studia na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, później przeniósł się do warszawy i tam kontynuował naukę. Po studiach pracował w Zakładzie Medycyny Sądowej, Zakładzie Psychologii oraz Zakładzie Kryminologii. Od 1939 do 1941 roku przebywał we Lwowie, gdzie pełnił funkcję asystenta profesora w Katedrze Medycyny Sądowej i Kryminalistyki na Uniwersytecie Lwowskim. W 1945 roku uzyskał stopień doktora prawa, a po II Wojnie światowej pracował w Komendzie Głównej Milicji Obywatelskiej, gdzie nadzorował wykonywanie ekspertyz, prowadził też wykłady z dziedziny kryminalistyki na Uniwersytecie Łódzkim. W 1951 roku został doktorem filozofii, a w 1954 roku profesorem nadzwyczajnym prawa. W latach 1946-1969 wykładał na Uniwersytecie Warszawskim, później wyemigrował do Stanów Zjednoczonych, w latach 1969-1973 pracował na Uniwersytecie w Illinois. W swoich książkach opisywał, jak wielki jest udział niektórych dyscyplin nauki w walce z przestępczością. Jest twórcą wielu doskonałych opracowań naukowychZmarł 11 września 1986 roku w St. Petersburgu na Florydzie.