Czy można rozpoznać kłamstwo na podstawie mowy ciała?

O tym, jak bardzo złożonym procesem jest odczytywanie sygnałów płynących w ludzkiego ciała przekonuje się każdy człowiek w trakcie swojego życia. Pozornie wydaje się to proste, również w aspekcie mówienia nieprawdy; zazwyczaj słyszymy wskazówki, iż jeżeli ktoś nie patrzy w oczy rozmówcy, to może kłamać, albo jeżeli ktoś często przerywa i zastanawia się nad tym, co powiedzieć, to może zmyślać, konstruować historię. Jednak te wskazówki okazują się w praktyce, w pewnych sytuacjach, mało przydatne.

Potrzebne jest bardziej wnikliwe spojrzenie na kwestię sygnałów płynących z ciała, ale nawet po opanowaniu setek niuansów nie zawsze możemy być pewni, czy ktoś kłamie. A są sytuacje, kiedy jest to kluczowe dla naszego dobra, dla naszego losu.

Poniżej zaprezentowany został szczegółowy zestaw sygnałów, które znacznie zwiększają prawdopodobieństwo, iż możemy mieć do czynienia z osobą, która ma nieszczere intencje. Mowa ciała zazwyczaj bywa interpretowana w sposób uproszczony, czyli brane są pod uwagę tylko sygnały związane z mimiką i pozycją ciała, jednak ogromne znaczenie ma także głos i sposób wyrażania się. Dodatkowo poszczególne sygnały mogą mieszać się, występować jednocześnie i w ten sposób komplikować kwestię interpretacji. Świadomość, z jak złożonym procesem mamy do czynienia, może stanowić motywację do skorzystania z bardziej wyrafinowanej techniki wykrywania kłamstw, jaką jest niewątpliwie wariograf.

Kod mowy

Do pierwszej grupy sygnałów, wybranych ze względu na kwestię diagnozowania czyichś nieuczciwych intencji, należą te związane z tak zwanym kodem mowy.

1. Zwracaj uwagę na to, co twój rozmówca mówi o innych ludziach. Jeżeli ujawnia informacje, szczególnie komuś nowo poznanemu, które mają charakter intymny, bardzo osobisty, to najprawdopodobniej masz do czynienia z kimś, kto nie uszanuje twojej prywatności, i komu nie można ufać. Osoba taka nie posiada zahamowań i może być niebezpieczna.
2. Istnieją osoby, które używają poczucia humoru w celu ranienia innych, po czym stwierdzają, iż był to tylko żart i wypadałoby mieć więcej dystansu do siebie. Jednak w rzeczywistości mówią dokładnie to, co chciały powiedzieć, i warto wiedzieć, iż najprawdopodobniej są negatywnie nastawione, i co ważniejsze w kwestii kłamania: nie potrafią się w sposób uczciwy zmierzyć się z sytuacją.
3. Zwracaj uwagę na ludzi lubiących ucierać nosa innym i wiedzących wszystko najlepiej. Nawiązanie z nimi szczerego kontaktu jest bardzo trudne, gdyż nie spoczną dopóki nie będą górą. Są to ludzie, którzy często używają takich słów, jak „zawsze”, „nigdy”, „wszyscy”, „nikt”.
4. Uważaj na osoby z tak zwanym „syndromem plotkarza”. Zazwyczaj są przepełnieni złością, zazdrością, chcący w podstępny sposób zniszczyć innych.
5. Niebezpieczni mogą być ludzie, którzy wszystko odnoszą do siebie; każdą rzecz interpretują w kategoriach: ja, mnie, mój. Są podszyci lękiem, pustką i niepewnością, i trudno doprawdy mieć nadzieję, iż będą lojalni.
6. Osoby, którym opowiedzenie nawet prostej sprawy sprawia kłopot, które wszystko lubią „obwijać w bawełnę”, również są dręczone lękiem i odczuwają strach przed wyjściem ze swojej wąskiej strefy komfortu. W kontaktach z taką osobą ciężko jest uzyskać wiarygodną, pełną informację – zamiast tego trzeba przebijać się przez ich warstwy ochronne, które dodatkowo często są efektem opinii innych ludzi. Tego typu osoba woli skłamać lub częściej przemilczeć daną kwestię, niż mieć kłopoty.
7. Osoby, które często używają zwrotu „nie wiem” są zazwyczaj pełne agresji, ale jest to bierna agresja, na dłuższą metę bardziej niebezpieczna. Często jest to forma wyrachowania, i przejaw złości w stosunku do kogoś, komu nie chcą pomóc – przykładowo udzielić szczerej informacji, która mogłaby przysłużyć się rozmówcy.
8. Należy uważać na ludzi stosujących często zwroty: „chciałbym być z tobą szczery” lub „nigdy bym cię nie okłamał” – zazwyczaj używają ich kłamcy.
9. Prawdopodobieństwo kłamstwa wzrasta jeżeli przed udzieleniem odpowiedzi dana osoba długo zastanawia się; oczywiście nie jest to stuprocentowy dowód, ale jeżeli pytanie jest proste, a odpowiedź oczywista, to trudno nie domniemywać, że dochodzi do konfabulacji.
10. Interesującym sygnałem są przejęzyczenia. Często nie są przypadkowe, a kłamca mówi to, co jest prawdą, ale nad czym nie zapanował. Przykładowo bo był zdenerwowany lub miał co innego na głowie.
11. Należy uważać na osoby często używające komplementów; oczywiście komplement w niektórych przypadkach jest wręcz wskazany, ale jeżeli ktoś robi to zbyt często jest to bardziej przypodobanie się i płaszczenie.
12. Kolejną grupą ludzi, w przypadku których należy zachować ostrożność są osoby nadużywające słów pochodzących ze slangu i obcych języków; tak zazwyczaj postępują ludzie, którzy nie chcą zbudować szczerej więzi.
13. Silnym sygnałem świadczącym o tym, że najprawdopodobniej mamy do czynienia z kimś, kto kłamie jest odbieganie od tematu. Odbieganie od tematu służy ukryciu, iż tak naprawdę nie taka osoba ukrywa prawdę.
14. Do bardzo obłudnych ludzi zazwyczaj należą tak zwani podżegacze – chcący skłócić innych i wywołać w rozmówcy negatywne odczucia odnośnie kogoś trzeciego. Są to osoby dwulicowe i niebezpieczne.

Kod wokalny

Kolejna grupa sygnałów to te, związane z kodem wokalnym. Jak wiadomo ludzki głos jest niemal doskonałym nośnikiem emocji. Trudno jest ukryć co w duszy gra, kiedy rozmawiamy. Smutek, radość widać nie tylko w oczach, ale także, a często głównie, w tonie głosu.

1. Zbyt wysoki głos bardzo często jest związany ze zdenerwowaniem. Jeżeli ktoś stale mówi wysokim głosem, to najprawdopodobniej przepełniony jest wrogością.
2. Zbyt cichy głos używany jest przez osoby, które prowadzą swoistą grę z rozmówcą. Zazwyczaj chcą, aby uważano je za skromne, niewinne, w rzeczywistości jest to jednak próba sił. A w momencie, kiedy zostaną obnażone z tej gry wybuchają z zadziwiającą gwałtownością.
3. Zbyt głośny głos świadczy o wrogości, strachu i niskim poczuciu wartości. W kontaktach z taką osobą trudno liczyć na zupełnie szczerą odpowiedź. Osoby takie projektują swoje lęki na innych i starają się przestraszyć rozmówcę.
4. Drżący głos jest zazwyczaj objawem neurotyczności i paranoicznych wyobrażeń – warto mieć to na uwadze rozmawiając z taką osobą.
5. Ton pełen agresji może świadczyć, że mamy do czynienia z osobą zainteresowaną nie tyle szczerą interakcją, co „pokonaniem” rozmówcy. Podobnie głos ostry, zgrzytliwy cechuje osoby lubiące znęcać się nad rozmówcą.
6. Rodzajem manipulacji jest głos dyszący, mający w zamierzeniu być zmysłowym. Osoba taka chce zmienić percepcję swojej osoby na korzystniejszą i w efekcie przykładowo sprzedać coś.
7. Do największych manipulatorów należą osoby, które wyrzucają z siebie słowa w bardzo szybkim tempie, można by rzec w rozgorączkowany sposób. Prawie zawsze jest to objaw złości i zdenerwowania, a także często nieopanowania i konieczności „postawienia na swoim”.
8. Należy uważać na osoby mówiące szorstkim i dobitnym tonem – zwykle są bardzo rygorystyczni ludzie, a więc jeżeli uważają, iż w danej sytuacji, aby osiągnąć cel, należy skłamać, zrobią to bez wahania. Tego typu wskazówkę warto wykorzystać, jeżeli inne okoliczności świadczą o tym, że taka osoba kłamie.
9. Osobami, które większość informacji zatrzymują dla siebie są te, mówiące głuchym, pozbawionym życia tonem. Trudno tu liczyć na szczerą rozmowę, abstrahując już od tego, że są to ludzie przepełnieni złością i żalem.
10. Dwuznacznemu przekazowi podczas wypowiedzi często towarzyszyć może słodkie, mdlące brzmienie.

Ponadto analizując głos rozmówcy należy zwracać uwagę na sygnały świadczące o zdenerwowaniu i niskiej pewności siebie, gdyż często towarzyszą one kłamstwu. Jeżeli ktoś ma powód, aby skłamać, to jest bardziej prawdopodobne, że to zrobi.

Kod ciała

Mówi się, że ciało nie kłamie. Jakie są więc sygnały, które rozmówca przesyła nam w tzw. kodzie ciała i kodzie twarzy?

1. Postawa zamknięta – czyli zasłanianie się rękoma, ręce skrzyżowane na klatce piersiowej, noga założona na nogę powyżej kolana. Nie są to oczywiście bezpośrednie wskaźniki kłamstwa, ale sygnały, że dana osoba nie ma zamiaru w tej chwili nawiązać kontaktu. Ogólnie ręce założone na piersi oznaczają osobę, która ma zamiar się bronić.
2. Istotnym sygnałem jest ukrywanie dłoni. Prawie zawsze świadczy to o ukrywaniu pewnych informacji o sobie.
3. Zbyt słaby lub zbyt silny ucisk dłoni prawie zawsze oznaczają negatywne intencje: odpowiednio ukrywanie informacji i niechęć do nawiązania szczerego kontaktu, i chęć zdominowania kogoś.
4. Krzyżowanie stóp w kostkach często oznacza ukrywanie informacji. Warto też zwrócić uwagę, czy rozmówca macha stopami – jeśli tak, to najprawdopodobniej powie już wszystko byleby zakończyć dyskusję.
5. Stopy zwrócone w inną stronę niż kierunek, w którym stoi lub siedzi rozmówca oznaczają nieszczere intencje. Podobnie stanie na jednej nodze.
6. Zbyt obfity makijaż zazwyczaj używany jest przez kobiety, które mówiąc potocznie: „nie chcą pokazać swojej prawdziwej twarzy”.
7. Bardzo silnymi sygnałami świadczącymi o kłamstwie są dwa emblematy: błyskawiczne pokazanie – oczywiście mimowolne – środkowego palca dłoni, oraz szybkie, krótkie uniesienie ramion. Ramiona natychmiast opadają i nie chodzi tu o gest, kiedy rozmówca trzyma je przez kilka sekund w pozycji uniesionej.
8. Opuszczona głowa podczas mówienia często świadczy o tym, że dana osoba sama nie wierzy w to, co mówi.
9. Nadmierne unikanie kontaktu wzrokowego było uważane za silny sygnał kłamstwa, aczkolwiek wartość tego sygnału została w dużym stopniu zdezawuowana. Należy jednak zwracać uwagę na nagłe odwracanie wzroku połączone z innymi sygnałami – w takiej sytuacji jest bardzo prawdopodobne, że dana osoba ma kłamliwe intencje.
10. Płacz może wystąpić jako reakcja na zaprzeczenie i stres.
11. Warto zwrócić uwagę na kształt i ustawienie oczu. Każde oko ma dwie widoczne części białka – od strony nosa oraz w części zewnętrznej. Gdy dana osoba jest zaskoczona lub przestraszona, często widoczne są u niej trzy lub cztery części białek, powyżej lub poniżej tęczówki.
12. Nagłe intensywne mruganie często towarzyszy kłamstwu i chęci skłamania.
13. Nagły uśmiech, nie mający uzasadnienia w treści rozmowy często ma za zadanie tuszować kłamstwo.
14. Powiększenie się źrenic towarzyszy silnemu napięciu emocjonalnemu.
15. Silnym sygnałem nieszczerości są tak zwane mikroekspresje: nagłe, krótkie skurcze mięsni twarzy nadające jej asymetryczny wygląd.
16. Mięśnie, które zdradzają prawdziwe stany emocjonalne to mięsień czołowy odpowiedzialny za unoszenie brwi, mięsień podłużny nosa, którego aktywność związana jest ze ściąganiem i marszczeniem brwi oraz mięsień czworoboczny dolnej wargi sterujący jej ruchami. Ponieważ trudno jest regulować aktywność wymienionych mięśni należy zwrócić uwagę, czy zmianie wyrazu twarzy towarzyszy właśnie aktywność tych mięsni. Jeżeli nie, mamy do czynienia z udawanym śmiechem lub udawanym smutkiem.
17. Pocieranie podbródka świadczy o kulejącej interakcji, może niekoniecznie o kłamstwie, ale o braku zaufania.
18. Beznamiętny wyraz twarzy, podobnie jak głuchy głos często związany jest z wrogością i bezwzględnością.