Skuteczność wariografu – najnowsze badania
Czy faktycznie badanie wariografem może dać stuprocentową pewność tego, czy badana osoba kłamie na temat danego wydarzenia?
100% niestety nie, ale skuteczność badań wariograficznych sięga do 98% (badania British Polygraph Society oraz The American Polygraph Association). To bardzo wysoki wynik, dający prawie zawsze pewność tego, że uzyskamy odpowiedź na nurtujące nas pytanie.
Jeśli skuteczność badań wariograficznych sięga 98% to skąd nieufność do tego rodzaju badań?
Problem, z którym muszą mierzyć się eksperci prowadzący badanie wariograficzne, wynika z dwóch kwestii: tego, że historia wariografu sięga ponad 100 lat oraz tego, że aby badanie zostało przeprowadzone w sposób skuteczny, należy mu zapewnić odpowiednie warunki.
Skuteczność wariografu na przestrzeni lat
Pierwsze wariografy pojawiły się w latach 20. Były to proste urządzenia, których efektywność pomiaru pozostawała wiele do życzenia. Pamiętajmy, że były to czasy, w których powstała pierwsza linia montażowa samochodów Ford, dopiero co odkryto insulinę i po raz pierwszy rozbito atom. Motoryzacja, medycyna i fizyka przeszły od tamtej pory ogromny rozwój i nikt nie bazuje już na wiedzy i doświadczeniu z tamtych lat. Tymczasem publikacje mówiące o skuteczności badań wariograficznych nierzadko odnoszą się do zamierzchłej historii lat 30. czy 60., kiedy skuteczność wariografu faktycznie oscylowała na poziomie 80-95%i O takich wynikach pisze np. Jesse Orlansky w publikacji przygotowanej dla rządu USA w … 1964 rokuii.
Obecnie korzysta się ze sprzętu najnowszej generacji, a wstępną analizę wyników przeprowadza cyfrowy algorytm, dzięki czemu ekspert uzyskuje bezstronne dane do weryfikacji. Metody pomiaru są dokładniejsze i lepsze niż 60 lat temu.
Drugą kwestią istotną z punktu widzenia skuteczności badań wariograficznych jest sposób ich przeprowadzenia.
Od tego, w jaki sposób zostanie przygotowana osoba do badania, jak zostaną zadane pytania oraz tego w jakim stopniu bezstronny i uczciwy jest ekspert, będzie zależało to, czy badanie będzie rozstrzygające i miarodajne.
Jeśli prowadzący badanie jest ekspertem, przeprowadzi badanie zgodnie ze sztuką i zaleceniami organizacji zrzeszających poligraferów i z wykorzystaniem wysokiej jakości sprzętu, to badanie ma skuteczność 98%iii. Taką skuteczność mają badania wariograficzne przeprowadzane w Polsce przez Instytut Badań Wariograficznych w Polsce.
Jak zapewnić sobie wysoką skuteczność badania wariograficznego?
Osobom zlecającym badanie wariograficzne zależy na tym, by wynik badania był rozstrzygający. Innymi słowy, by możliwe było określenie czy zebrane wyniki świadczą o tym, że dane wydarzenie (np. kradzież) miało miejsce. Aby podnieść prawdopodobieństwo uzyskania rozstrzygającego wyniku badania warto zadbać o kilka kwestii:
- Zadbać o odpowiednie przygotowanie osoby badanej
Na jakość badania wpływ będzie miał stan psychofizyczny i emocjonalny badanej osoby. Zmęczenie, stres, głód, a nawet zwykły katar mogą wpłynąć zaburzająco na całe badanie. (tu można znaleźć więcej informacji na temat przygotowania do badania wariografem).
- Przeprowadzić badanie przed południem
W takich godzinach (i przy założeniu odpowiedniego wypoczynku) reakcje fizjologiczne są najbardziej miarodajne.
- Zlecić badanie wariograficzne firmie, która posiada odpowiednie szkolenia i certyfikacje
To od osoby eksperta, który przeprowadza badanie oraz analizuje i interpretuje jego wyniki, w dużej mierze zależy to, czy badanie będzie skuteczne.
W Polsce nie istnieją niestety żadne regulacje, które ograniczałyby dostęp do zawodu poligrafera bądź wymagały od eksperta prowadzącego takie badanie określonych kwalifikacji. W praktyce jest to zawód wolny, nieregulowany (mimo iż powinien być zawodem zaufania publicznego).
W efekcie mamy w Polsce sytuację, w której w zasadzie każda osoba, która zakupi urządzenie (a za niecałe 100 $ można w serwisie Amazon kupić aparat, który wyglądem bardzo przypomina profesjonalny wariograf), może takie badanie przeprowadzać komercyjnie.
Z uwagi na to, że nie istnieją żadne prawne ograniczenia związane z przeprowadzaniem komercyjnych, prywatnych badań wariograficznych, osoby wykonujące ten zawód, którym zależy na tym, by badania były przeprowadzane profesjonalnie i zgodnie ze sztuką, zrzeszają się w profesjonalnych organizacjach (np. American Polygraph Association, European Polygraph Assosiation, American Academy of Forensic Sciences, British Polygraph Society). Organizacje te przeprowadzają szkolenia i certyfikują ekspertów, którzy przeprowadzają badania poligraficzne.
Aby mieć pewność, że badanie zostanie przeprowadzone profesjonalnie, trzeba sprawić czy wybrana firma posiada akredytacje międzynarodowych organizacji i wykonuje badania zgodnie z zaleceniami British Polygraph Society oraz American Polygraph Association.
- Upewnić się, że firma przeprowadzająca badanie pracuje na najnowszym sprzęcie
Istniejące na rynku urządzenia do przeprowadzenia badań wariograficznych różnią się między sobą jakością, czułością oraz ilością i rodzajem sensorów.
Najnowocześniejsze urządzenia wyposażone są w sensor – pletyzmograf. Jest to czujnik, który wykrywa pomiar zmian przepływu krwi przez naczynia obwodowe położone tuż przy powierzchni ciała i pozwala na uzyskanie bardzo precyzyjnych wyników. Mają też czujniki, które odczytują ruchy ciała, co pozwala na wykrywaniu prób manipulacji odczytem wariografu.
Do czołowych producentów najlepszych urządzeń do badań wariograficznych należą firmy: Stoelting, która konstruuje wariografy od lat 30. Jej urządzenie CPS II (Computerized Polygraph System opracowany przez Scientific Assessment Technologies) zostało zweryfikowane naukowo przez uniwersytet Utah (USA), Axciton Systems oraz Lafayette Instrument Company.
Przed wyborem firmy przeprowadzającej badanie warto dopytać o to, jakiego rodzaju sprzętem dysponuje.
Tylko wybór odpowiedniej, profesjonalnej firmy, która przeprowadzi badanie wariografem gwarantuje uzyskanie najwyższej możliwej skuteczności badania.
Źródła pomocne w opracowaniu:
i Choć istniały badania potwierdzające już wtedy 98% skuteczność – „Most well-run polygraph examinations claim accuracy of 98 percent and on up without undue exaggeration depending on the type of cases being processed” (Leonard, 1957, p. 43).
ii Technical Report 62-15 An Assessment of lie detection capability.
iii Accuracy and Validity of Polygraph Testing – Lie Detector Test UK
iv Jedyne istniejące ograniczenia dotyczą ekspertów przeprowadzających badanie wariograficzne funkcjonariuszy Służby Celno-Skarbowej – Rozporządzenie Ministra Rozwoju i Finansów z dnia 10 kwietnia 2017r. w sprawie przeprowadzania badania psychofizjologicznego, testu sprawności fizycznej oraz badania psychologicznego funkcjonariuszy Służby Celno-Skarbowej (Dz. U. z 2017r., poz. 805). Określają one konieczność posiadania certyfikatu autoryzowanego przez American Polygraph Association (APA) bądź jego odpowiednik poświadczony przez polskie organizacje z zakresu badań poligraficznych (rozdział 2. § 7)