Dozór i terapia osób skazanych za przestępstwa przeciwko wolności seksualnej w Polsce
Przestępczość seksualna to poważny i niestety dosyć powszechny problem w społeczeństwie. Mimo ciągłej walki zarówno policji, sądów, lekarzy, a także aktywistów oraz fundacji przeciw przemocy seksualnej, liczba zaburzonych osób, dopuszczających się tych czynów, wciąż jest niezwykle duża. W jaki sposób nadzoruje się oraz resocjalizuje takie osoby? Przestępcy seksualni, oprócz standardowej kary pozbawienia wolności, są również poddawani przymusowemu leczeniu w zakładzie zamkniętym lub ambulatorium.
Polskie więzienia i oddziały terapeutyczne
Co roku w polskich więzieniach pojawia się ogromna liczba więźniów, osądzonych za gwałty, napaści na tle seksualnym, kazirodztwo, rozpowszechnianie pornografii, zmuszanie do prostytucji oraz za inne czynności seksualne. U wielu z nich stwierdzone zostają różnego rodzaju zaburzenia preferencji seksualnych, takie jak pedofilia, raptofilia, czy sadyzm. Osoby te są wówczas kierowane do oddziałów terapeutycznych dla skazanych z niepsychotycznymi zaburzeniami psychicznymi lub upośledzonych umysłowo. W Polsce funkcjonują 22 oddziały terapeutyczne dla takich osób. W siedmiu z nich prowadzi się specjalistyczne oddziaływania terapeutyczne dla sprawców przestępstw przeciwko wolności seksualnej i obyczajności, u których stwierdzono zaburzenia preferencji seksualnych. Są to oddziały funkcjonujące w Zakładzie Karnym w Sztumie, Zakładzie Karnym Nr 2 w Łodzi, Zakładzie Karnym w Rawiczu, Zakładzie Karnym w Goleniowie, Zakładzie Karnym w Oleśnicy, Areszcie Śledczym w Starogardzie Gdańskim i Zakładzie Karnym w Rzeszowie.
Jak wygląda terapia skazanych za przestępstwa seksualne?
Osoby, które dopuściły się popełnienia przestępstwa przeciwko wolności seksualnej, po odbyciu kary pozbawienia wolności, muszą liczyć się faktem, że poddane zostaną dalszej resocjalizacji i leczeniu. Mogą być one skierowane na przymusową terapię farmakologiczną lub psychoterapię, a celem tych zabiegów jest obniżenie zaburzonego popędu seksualnego.
Jak wygląda psychoterapia osób skazanych za przestępstwa na tle seksualnym?
Psychoterapia osób skazanych za przestępstwa seksualne polega na prowadzeniu indywidualnych lub grupowych sesji terapeutycznych, podczas których osoba skazana ma okazję omówić swoje myśli, emocje i zachowania związane z przestępstwem seksualnym, a także innymi problemami, z którymi się zmaga. Celem psychoterapii jest pomoc osobom skazanym w zrozumieniu przyczyn swojego zachowania i w nauce lepszych sposobów radzenia sobie z emocjami i sytuacjami, co może pomóc im w unikaniu popełniania przestępstw seksualnych w przyszłości. Podczas psychoterapii osoby skazane mogą pracować nad rozwiązywaniem problemów emocjonalnych, takich jak lęk, depresja czy trudności w radzeniu sobie ze stresem, które mogą być czynnikami ryzyka dla popełniania przestępstw seksualnych. Terapia może również pomóc osobom skazanym w nauce kontrolowania impulsu i radzenia sobie z trudnymi emocjami, co może pomóc im w unikaniu sytuacji, w których mogliby być skłonni do ponownego popełnienia przestępstwa.
Czy psychoterapia jest skuteczna w resocjalizacji więźniów?
Niektóre badania sugerują, że psychoterapia może być skutecznym narzędziem w zmniejszaniu ryzyka popełnienia przestępstwa po wyjściu z więzienia. Inne badania wskazują jednak, że skuteczność psychoterapii w resocjalizacji więźniów jest sporna i zależy od wielu czynników, takich jak rodzaj psychoterapii, charakter więźnia i jego motywacja do udziału w terapii. Ważne jest, aby osoby skazane miały dostęp do różnych form wsparcia i terapii, psychoterapia jest jednym z wielu narzędzi. Skuteczne będzie więc połączenie większej ilości metod resocjalizacji oraz pomocy, co będzie najbardziej efektywne w przygotowaniu więźnia do opuszczenia zakładu karnego.
Badania wariograficzne
W Polsce i na świecie badania wariograficzne są często stosowane w celu ograniczenia recydywy wśród sprawców przestępstw przeciwko wolności seksualnej.
W USA i Wielkiej Brytanii badania wariografem są przeprowadzane na skazanych przestępcach seksualnych jako środek zapobiegawczy przed zwolnieniem oraz w interesie bezpieczeństwa publicznego.
Badania wariografem są z powodzeniem stosowane w postępowaniu z osobami skazanymi za przestępstwa seksualne od 2014 roku w Kuratorskiej Służbie Sądowej. Wariograf jest używany w przypadku osób skazanych za przestępstwa seksualne zwolnionych za pozwoleniem. Badanie polega na pomiarze zmian fizjologicznych w ciele, gdy badanej osobie zadaje się określone pytania. Wariograf mierzy zmiany częstości akcji serca, ciśnienia krwi, częstości oddechów i potu, a zmiany w normalnych częstościach danej osoby mogą wskazywać, że osoba badana próbuje oszukiwać.
Badania wariografem służą również do monitorowania dynamicznych czynników ryzyka, np. spożywania alkoholu lub nielegalnych substancji (jeśli mają związek z przestępstwem).
Informacje uzyskane podczas testów są wykorzystywane przez kuratorów sądowych do udoskonalania i ulepszania planów zarządzania ryzykiem.
Czym jest poligrafia?
Poligrafia, zwana również testem wiarygodności lub detektorem kłamstw, jest techniką badania psychologicznego, która polega na rejestrowaniu fizjologicznych reakcji ciała podczas odpowiedzi na pytania. Celem badań poligraficznych jest ocena, czy osoba, która odpowiada na pytania, mówi prawdę, czy też kłamie.
Czy terapia behawioralna może pomóc?
W leczeniu osób, które dopuściły się przestępstw przeciwko wolności seksualnej, stosowana jest tzw. terapia behawioralna. Jest to rodzaj psychoterapii, która opiera się na założeniu, że zachowania ludzi są wynikiem ich doświadczeń i środowiska, a nie ich charakteru czy osobowości. Celem terapii behawioralnej jest zmiana zachowań pacjenta poprzez zmianę sposobu, w jaki reaguje on na bodźce z otoczenia. Skupia się ona na aktualnych problemach i trudnościach pacjenta oraz na nauce nowego, pożądanego postępowania. Może też być stosowana w leczeniu zachowań seksualnych, które są szkodliwe dla samego pacjenta lub dla innych osób, takich jak na przykład pedofilia czy agresja seksualna. Należy pamiętać, że leczenie zaburzeń seksualnych może być długotrwałe i wymagać wielu sesji terapii oraz cierpliwości i zaangażowania pacjenta. Czasem, w przypadku silnie zaburzonych pacjentów, niezbędne będzie włączenie do terapii leków.
Rola terapii farmakologicznej w leczeniu więźniów
Leki mogą być stosowane jako uzupełnienie leczenia zaburzeń i dewiacji seksualnych, ale nie są one panaceum i nie zawsze przynoszą oczekiwane rezultaty. Leki stosowane w leczeniu zaburzeń seksualnych mogą obejmować leki antydepresyjne, leki przeciwlękowe oraz leki zmniejszające libido (popęd seksualny). Należy jednak pamiętać, że nie leczą one przyczyn występujących u skazanych zaburzeń seksualnych. Mogą one jedynie wyciszyć lub zniwelować skutki dewiacji, ale zawsze powinny być łączone z odpowiednio przeprowadzoną terapią oraz resocjalizacją. W Polsce i w wielu innych krajach terapia farmakologiczna jest często stosowana jako element leczenia osób skazanych za przestępstwa seksualne. Może być stosowana jako dodatkowa forma leczenia razem z terapiami behawioralnymi i psychologicznymi.
Jak nadzoruje się przestępców przeciwko wolności seksualnej w Polsce?
Osoby podejrzane o popełnienie takiego przestępstwa przeciwko wolności seksualnej są zatrzymywane, a następnie przesłuchiwane przez policję. Jeśli istnieją wystarczające dowody, sprawa jest przekazywana do prokuratury, która decyduje o dalszym postępowaniu. W przypadku skazania osoby za przestępstwo przeciwko wolności seksualnej, sąd może orzec wobec niej karę pozbawienia wolności, a także nakazać odbycie terapii lub innych form leczenia. Dozór osoby skazanej za tego typu przestępstwa polega na nadzorowaniu jej zachowań i działań po zwolnieniu z więzienia. Nadzór, któremu poddawani są skazani, może obejmować różne formy wsparcia i kontroli, takie jak:
- Stosowanie środków ochrony osobistej, polegające na tym, że osoby te mogą być zobowiązani do noszenia specjalnych urządzeń, takich jak nadajniki GPS, które umożliwiają śledzenie ich położenia.
- Leczenie, podczas którego sprawcy mogą być zobowiązani do uczestnictwa w programach leczenia zaburzeń seksualnych lub innych problemów, które mogą być przyczyną ich zachowań.
- Kontakt z ofiarami, wówczas sprawcy przestępstw przeciwko wolności seksualnej mogą być zobowiązani do kontaktowania się z ofiarami swoich przestępstw w celu przeproszenia i wyjaśnienia swojego zachowania.
- Monitoring zachowań, czyli przebywanie pod stałym monitoringiem swoich zachowań i kontaktów z innymi osobami.
W Polsce istnieją również specjalistyczne jednostki policji zajmujące się ściganiem przestępstw seksualnych, takie jak Centralne Biuro Śledcze Policji czy Wydział do Walki z Przestępczością Przeciwko Mieniu, Osobom i Środowisku Naturze Komendy Głównej Policji. Ponadto w wielu miastach działają specjalne zespoły interwencyjne, które są szczególnie przeszkolone do zajmowania się przestępstwami seksualnymi.
Co dzieje się ze skazańcem, gdy odsiadka i terapia nie działają?
Zdarza się tak, że mimo odbywanej kary oraz stosowanej terapii, skazany nie wykazuje żadnej chęci zmiany i poprawy swojego zachowania. Jeśli skazaniec nadal stwarza zagrożenie dla społeczeństwa po zakończeniu kary i leczenia, sąd może orzec wobec niego środki ochrony społecznej, takie jak nadzór kuratora lub dozór elektroniczny. Poprzedzone jest to wystąpieniem do sądu dyrektora jednostki penitencjarnej, na 8 miesięcy przed przewidywanym końcem kary. Te środki mają na celu zapewnienie bezpieczeństwa społeczeństwa poprzez kontrolowanie i nadzorowanie działań skazanego. Jeśli skazaniec nadal stwarza zagrożenie dla społeczeństwa po zakończeniu kary i leczenia, a środki ochrony społecznej nie przynoszą oczekiwanych rezultatów, sąd może orzec wobec niego opiekę zamkniętą lub umieszczenie w zakładzie karnym.
Na czym polega opieka zamknięta?
Opieka zamknięta to forma opieki nad osobami, które ze względu na swoje zaburzenia psychiczne lub inne trudności potrzebują specjalistycznej pomocy i nie są w stanie funkcjonować samodzielnie w warunkach wolnościowych. Opieka zamknięta obejmuje zazwyczaj umieszczenie osoby w specjalistycznym zakładzie opieki zdrowotnej, takim jak szpital psychiatryczny, ośrodek zdrowia psychicznego lub ośrodek leczenia uzależnień.